Dark patterns, czyli złe praktyki w UX Design

Dobre praktyki UX są niezbędne do tworzenia przyjaznych użytkownikowi serwisów internetowych. Ale co dzieje się, gdy projektanci używają swoich umiejętności w mniej etyczny sposób? W tym artykule zapoznamy się z pojęciem „dark patterns UX” – złą praktyką w UX, której celem jest wprowadzenie użytkowników w błąd.

Czym są dark patterns w UX?

Dark patterns to praktyki projektowania stron internetowych i aplikacji mobilnych, które celowo wprowadzają użytkowników w błąd, aby skłonić ich do wykonania określonych działań. Są to manipulacje w UX (User Experience), które korzystają z mechanizmów psychologicznych, aby nakłonić użytkowników do decyzji, które mogą być sprzeczne z ich interesem.

Często wykorzystują one skłonność ludzi do szybkich, nieświadomych decyzji, które prowadzą do działań niezgodnych z pierwotnymi intencjami. Te sztuczki w projektowaniu mogą mieć różne formy – od mylących przycisków, przez reklamy udające treść, po ukrywanie informacji przed niezalogowanymi użytkownikami.

Popularne złe praktyki (dark patterns) w projektowaniu i tworzeniu stron internetowych

Dark patterns nie są jednorodne – istnieje wiele różnych technik i strategii, które projektanci mogą stosować, aby wprowadzić użytkowników w błąd. Niektóre są subtelne, inne natomiast agresywne i irytujące. W tym rozdziale przyjrzymy się kilku popularnym „ciemnym wzorcom”, które można znaleźć na wielu stronach internetowych i w aplikacjach.

Mylące przyciski

Jednym z popularnych dark patterns są mylące przyciski. Mogą one przybierać formę przycisków o niejasnej funkcjonalności lub takich, które są specjalnie zaprojektowane, aby skłonić użytkownika do kliknięcia na nie, mimo że mogą prowadzić do niepożądanych działań, np. zakupu dodatkowego produktu lub subskrypcji.

Reklamy „udające” treść

Niektóre strony stosują reklamy, które celowo udają treść strony. Często są one zaprojektowane tak, aby przyciągnąć uwagę użytkownika i skłonić go do kliknięcia, pod pretekstem dostarczenia wartościowej informacji.

„Confirmshaming” – wzbudzanie w użytkownikach poczucia winy

Technika ta polega na manipulacji emocjonalnej użytkowników, zazwyczaj poprzez formułowanie przycisków lub komunikatów w taki sposób, aby użytkownik czuł się winny, jeśli nie wykonuje określonego działania.

Podchwytliwe pytania i stosowanie podwójnego zaprzeczenia

Inną techniką są podchwytliwe pytania lub stosowanie podwójnego zaprzeczenia, które mają na celu wprowadzenie użytkowników w błąd. Technika zakłada, że Internauta nie zrozumie pytania i w stanie zagubienia i rozkojarzenia udzieli niekorzystnej dla siebie odpowiedzi.

Automatyczne zaznaczanie odpowiedzi

Często spotykane są formularze, które mają już zaznaczone pewne odpowiedzi. Może to prowadzić do sytuacji, gdzie użytkownik niechcący wybiera opcję, na którą by się nie zdecydował, gdyby musiał ją samodzielnie zaznaczyć.

Ukrywanie indeksowanych treści przed niezalogowanymi użytkownikami

Niektóre strony ukrywają pewne treści przed niezalogowanymi użytkownikami, zmuszając ich do tworzenia konta lub logowania, aby uzyskać dostęp do pełnej zawartości strony.

Wymaganie zbyt szczegółowych danych osobowych podczas rejestracji

Niekiedy strony wymagają od użytkowników podania niepotrzebnie szczegółowych danych osobowych podczas rejestracji, co stoi w sprzeczności z dobrymi praktykami UX. Odrębną kwestią jest w tym przypadku naruszenie prywatności użytkowników.

Uciążliwe popupy

Kolejnym przykładem dark patterns są uciążliwe popupy. Nie chodzi tu oczywiście o każde wyskakujące okienko. Niekiedy ze względów technicznych lub funkcjonalnych jest to jedyne albo najbardziej praktyczne rozwiązanie.

Złą praktyką jest nadmierne używanie pop-upów, które utrudniają nawigację po stronie lub zmuszają do podjęcia określonego działania przed kontynuacją.

Skrajnie złe praktyki w UX

Niektóre praktyki dark patterns są nie tylko irytujące, ale wprowadzając użytkowników w błąd mogą prowadzić do poważnych problemów. Niżej opiszę kilka skrajnie złych praktykach UX, które mogą prowadzić do niechcianych wydatków, naruszeń prywatności, a nawet wykorzystania użytkowników do spamowania innych.

Roach motel (Motel dla karaluchów)

Pojęciem „roach motel” określa się czasami procesy na stronie lub w aplikacji, które są łatwe do rozpoczęcia, ale trudne do zakończenia. Przykładowo, mogą to być celowo utrudnione procedury anulowania subskrypcji lub usunięcia konta. Celem takich rozwiązań jest zniechęcenie użytkowników do zrezygnowania z usługi.

Przemyt produktów do koszyka

Niektóre strony internetowe automatycznie dodają do koszyka dodatkowe produkty lub usługi, których użytkownik nie zamierzał kupić. Użytkownik musi zauważyć i ręcznie usunąć te niechciane przedmioty, co jest przykładem manipulacji i złej praktyki UX. Sztandarowym przykładem zastosowania tej praktyki jest zakamuflowane przedłużenie gwarancji na produkt.

Ukryte koszty doliczane do ceny ostatecznej

Ukryte koszty to kolejna forma manipulacji. Użytkownik dowiaduje się o dodatkowych opłatach dopiero w ostatnim etapie procesu zakupu. Może to wprowadzać w błąd i skłaniać do zakupów, które byłyby inaczej nieatrakcyjne. Co ciekawe, w tej technice często wykorzystywane są dwa różne mechanizmy: przemyt produktu i efekt utopionych kosztów.

Spam znajomych

Niektóre aplikacje i strony internetowe zachęcają lub nawet zmuszają użytkowników do udostępniania treści lub zaproszeń do swojej sieci kontaktów. Takie praktyki nie tylko naruszają prywatność, ale również mogą prowadzić do prowadzenia niechcianej korespondencji (spamu).

Wymuszenie przedłużenia płatnej subskrypcji

Niektóre usługi wymuszają automatyczne odnawianie płatnej subskrypcji, bez jasnej możliwości jej anulowania. Takie praktyki są nie tylko frustrujące dla użytkowników, ale mogą prowadzić do niechcianych wydatków.

UX Dark Patterns – dlaczego są tak powszechne?

Dark patterns są powszechne, ponieważ często są skuteczne w osiąganiu krótkoterminowych celów biznesowych, takich jak zwiększenie sprzedaży czy podniesienie innego rodzaju konwersji. Można je traktować jako formę manipulacji, która wykorzystuje psychologiczne słabości i skłonności użytkowników. Takie praktyki mogą wydawać się atrakcyjne dla niektórych firm, które dążą do szybkich wyników.

Takie podejście prowadzi jednak do negatywnych doświadczeń użytkowników, co w długim terminie może zaszkodzić reputacji firmy i jej relacjom z klientami. W długofalowej perspektywie znacznie korzystniejsze okazują się uczciwość w komunikacji i dbałość o komfort z użytkowania rozwiązań.

Konsekwencje stosowania dark patterns na stronach internetowych

Stosowanie dark patterns ma szereg negatywnych konsekwencji.

Po pierwsze, może prowadzić do utraty zaufania użytkowników. Gdy ludzie czują się oszukani, manipulowani lub zmuszeni do niechcianych działań, mogą zacząć unikać interakcji z daną stroną czy aplikacją.

Po drugie, może to zaszkodzić reputacji firmy. W erze mediów społecznościowych, gdzie informacje rozprzestrzeniają się bardzo szybko, praktyki te mogą być szybko wykryte i skrytykowane.

Po trzecie, może to prowadzić do problemów prawnych. W części krajów, niektóre formy dark patterns są zakazane prawnie (np. w USA niedopuszczalne jest opisane wyżej utrudnianie rezygnacji z subskrypcji).

Pomijając kwestię samej uczciwości i rzetelności kupieckiej przytoczone fakty przemawiają przeciw złym praktykom UX. Mimo krótkoterminowych korzyści, całkowity bilans wskazuje, że stosowanie dark patterns wpływa negatywnie na efekty prowadzonej działalności.

Złe praktyki w UX – podsumowanie

Dark patterns, czyli złe praktyki w UX Design, to zjawisko, które niestety jest nadal powszechne na stronach internetowych i w aplikacjach. Choć mogą przynosić krótkoterminowe korzyści, takie jak zwiększenie sprzedaży czy podniesienie innych współczynników konwersji, ich długofalowe skutki są negatywne. Użytkownicy mogą czuć się oszukani i zmanipulowani, co prowadzi do utraty zaufania i szkodzi reputacji firmy. W świecie wirtualnym, gdzie doświadczenie użytkownika ma kluczowe znaczenie, dążenie do etycznego projektowania UX, które szanuje użytkowników i dba o ich potrzeby, jest niezwykle ważne.